จากการเห็นภาพนกในงานสิ่งพิมพ์จนนำไปสู่การเป็นช่างภาพสัตว์ปีกมือฉมัง ที่ลั่นชัตเตอร์บันทึกภาพนกเกือบทุกชนิดมาแล้วทั่วประเทศ และทั้งหมดนี้คืองานอดิเรกสุดจริงจังที่ทำไม่เคยเบื่อมาตลอดสามสิบปี และพร้อมส่งต่อความรู้ให้กับทุกคนที่สนใจ
เริ่มจากการเห็น
พ่อของผม (ผู้เขียน) เคยพูดว่า “ในชีวิตเราจะมีงานอยู่สองประเภทหลัก ๆ อย่างแรกมันคืองานที่เลี้ยงชีวิตให้เรามีเงิน มีกิน มีใช้ อย่างที่สองมันคืองานที่หล่อเลี้ยงหัวใจทำให้เราอยากมีชีวิต” เชื่อว่าหลายคนคงเคยจริงจังกับงานอดิเรกจนบางครั้งก็เลยเถิดลามไปใหญ่โตหยุดไม่อยู่ และครั้งนี้พวกเราชาวบ้านและสวน Explores Club ก็ได้มีโอกาสพูดคุยกับบุคคลที่จริงจังกับการถ่ายภาพสัตว์ปีกที่ทำเป็นงานอดิเรกมาแล้วเกือบสามสิบปี
แวนชัย ประมาณ หรือ แวน คือบุคคลที่หลงใหลนกเป็นชีวิตจิตใจ เขาเองก็เริ่มจากเป็นคนที่ไม่เคยรู้อะไรเลยจนถึงวันนี้ได้กลายเป็นหนึ่งในผู้เชี่ยวชาญ และเป็นอาจารย์สอนถ่ายภาพของแวดวงนักถ่ายภาพนกไปแล้ว แต่ก่อนที่เขาจะกลายมาตากล้องมือฉมังในด้านการถ่ายภาพนกแบบนี้ จุดเริ่มต้นของเขาเองก็เริ่มจากศูนย์ ไม่มีกล้อง และไม่มีความรู้เรื่องการถ่ายภาพเลยแม้แต่น้อย
แต่สิ่งที่เป็นแรงกระตุ้นให้เขาเริ่มสนใจเจ้าบรรดาสัตว์ปีกนี้ คือการที่ได้เห็นพวกมันผ่านสื่อสิ่งพิมพ์ซึ่งเป็นงานทีเขาทำอยู่เป็นประจำ และนั่นคือสารตั้งต้นชั้นดี ที่นำพาเขาเดินไปสู่ความหลงใหลนี้อย่างเต็มประตู ผสมกับการที่ชอบไปตกปลาตามเขื่อน เลยได้มีโอกาสเห็นนกตัวจริงในธรรมชาติ เขาเริ่มสังเกตและพบว่านกแต่ละชนิดมีลีลาท่าทางที่แตกต่างกัน มันทั้งสวยงาม และมีเสน่ห์จนในที่สุดเขาก็ตกหลุมรักสิ่งมีชีวิตชนิดนี้อย่างหมดหัวใจ จึงนำไปสู่การมองพวกมันผ่านกล้องถ่ายรูป
อยากรู้ต้องรู้
ในสมัยก่อนนี้ย้อนไปเกือบสามสิบกูเกิลยังไม่เกิด การจะหาความรู้แต่ละทีต้องอาศัยการอ่านจากหนังสือเป็นส่วนใหญ่ และแลกเปลี่ยนความรู้เพิ่มเติมกับเพื่อนที่ทำงานหนังสือพิมพ์ จนนำไปสู่การลองผิดลองถูกไปเรื่อย ฟิล์มม้วนแล้วม้วนเล่าทำหน้าที่เป็นแบบฝึกหัดให้เขาได้เรียนรู้จากประสบการณ์จริง คุณแวนชัยบอกว่า ช่วงแรกเขาฝึกถ่ายภาพ ทิวทัศน์ที่ตัวเขาเองพบเจออยู่เป็นประจำ “ถึงต่อให้มันเป็นสถานที่เดิม แต่มันก็ไม่เคยเหมือนกันสักวันมันก็สวยในแบบที่แตกต่างกัน จะนก จะดอกไม้ จะแมลง ผมก็ถ่ายหมด” ความหลงใหลมันผลักดันให้เราเกิดความพยายาม และความพยายามไปเรื่อย ๆ มันจะเกิดการพัฒนา และในที่สุดคุณก็เชี่ยวชาญ
กล้องไม่โปรเลนส์ไม่โตถ่ายนกได้มั้ย
ภาพจำของพวกเราที่มีต่อคนถ่ายภาพนก ก็คือคนที่ใส่เสื้อกั๊กสะพายกล้องโปรดูราคาสูง ใส่เลนส์ใหญ่ ๆ ยาว ๆ ที่เหมือนกับเอาไปถ่ายดวงจันทร์อะไรแบบนั้น เราเองก็อยากรู้ว่าคุณแวนเริ่มต้นจากกล้องแบบนั้นรึเปล่า คุณแวนเท้าความไปถึงยุคเริ่มต้นที่เขาได้กล้องตัวแรกมา ตอนนั้นเขาจำได้ว่ากล้องที่ซื้อมาก็ไม่ใช่กล้องโปรและเลนส์ก็ไม่ได้ใหญ่โตอะไรมากนัก มันคือกล้องธรรมดาทั่วไปที่ราคาไม่แพง เราจึงถามต่อว่าแล้วกล้องทั่วไปมันถ่ายนกได้ไหม คำตอบก็คือกล้องอะไรก็ถ่ายนกได้หมด แต่มันก็ถ่ายได้ในแบบเท่าที่ความสามารถของอุปกรณ์มันจะเอื้ออำนวย
คุณแวนแนะนำว่า “หากคุณจะถ่ายภาพให้เริ่มจากความชอบก่อนที่จะไปเริ่มที่อุปกรณ์ วันหนึ่งความหลงใหลมันจะค่อย ๆ นำพาคุณไปเอง และบางทีคุณอาจจะค้นพบแนวภาพถ่ายอื่น ๆ และคุณอาจหลงรักมันมากกว่าสิ่งคุณตั้งใจไว้ตอนแรกเสียอีก”
เราค่อนข้างเห็นด้วยกับแนวคิดนี้ หลายอย่างพวกเราเองก็เริ่มอะไรแบบพรวดพราดเกินไป ด้วยความด่วนได้ใจเร็ว สุดท้ายไอ้บรรดาของที่เสียตังค์ซื้อมามันกลับนอนอยู่ในกล่องแทบไม่ได้หยิบใช้ด้วยเหตุผล “เพราะมันไม่ใช่”
ควรเริ่มต้นจากความเหมาะสมของเราก่อนจะดีกว่า บางอย่างไม่จำเป็นต้องมีราคาสูง ถึงเอามาลองแล้วมันจะไม่ใช่ มันก็ไม่เจ็บตัวเยอะ แต่ถ้าคุณมีงบประมาณเหลือ ๆ ไม่เดือดร้อนอะไร อันนี้ก็แล้วแต่ความปราถนาของคุณได้เลยคุณแวนบอกกับพวกเราต่อว่า บางทีเราอาจจะค้นพบว่าเราชอบถ่ายภาพแมลงตัวเล็ก ๆ ด้วยเลนส์มาโคร หรือถ่ายภาพวิวกว้าง ๆ ก็เป็นไปได้หมด เพราะฉะนั้นเริ่มแรกเลยขอให้ลองก่อน ก่อนหน้านี้คุณแวนชัยก็เป็นคนหนึ่งที่ตามถ่ายผีเสื้อไว้แล้วแทบทุกชนิดเหมือนกัน ถึงขนาดจะพิมพ์เป็นหนังสือกันเลยทีเดียว แต่สุดท้าย นก ก็เป็นสิ่งที่เขาหลงใหลมากที่สุด
จากประสบการณ์ของพวกเราชาวแก็งค์บ้านและสวน Explorers Club ที่มีกิจกรรมสารพัดจะทำเหลือเกิน ก็พอจะยืนยันได้ว่าถ้าคุณเริ่มชอบอะไรสักอย่างระดับเข้าเส้นจริง ๆ ในที่สุดคุณก็หาทางไปต่อจนได้ และถ้าคุณเป็นคนหลงรักการถ่ายภาพเข้าอย่างหัวปักหัวปำแล้วล่ะก็ ไอ้พวกเลนส์ใหญ่ไซส์โตกล้องโปรพวกนั้น เชื่อเถอะว่าเดี๋ยวคุณก็มี…ขอเพียงลองถามตัวเองให้ดีก่อนว่าไอ้ที่ทำอยู่นี้ เราชอบมันจริง ๆ ใช่มั้ย
เสน่ห์นก
“ทำไมชอบถ่ายนก” คำถามสุดเบสิกที่เราต่างอยากรู้ สำหรับคุณแวนแล้วเจ้าสัตว์ชนิดนี้มันน่าสนใจและมีเสน่ห์ด้วยสีสัน ลีลา และพฤติกรรมที่หลากหลายของมัน แค่นกชนิดเดียวก็มีท่วงท่าลีลาเยอะแยะ ตัวผู้ก็แบบหนึ่ง ตัวเมียก็อีกแบบหนึ่ง นั่นทำให้การดูนกไม่ใช่เรื่องน่าเบื่อเลย เพราะเราจะได้เห็นพฤติกรรมตามธรรมชาติของมันที่หลากหลาย อย่างนกเหยี่ยวออสเปรบางจังหวะที่กำลังกระดกตูดปลดทุกข์มันยังสวยเลย คุณแวนพูดไปพร้อมเปิดภาพให้เราดู…หลังจากที่พวกเราเห็นภาพแล้ว ต่างเห็นตรงกันว่ามันขี้ได้เท่มากจริง ๆ ด้วย
พฤติกรรมบางอย่างของมันก็ทำให้เรารู้สึกทึ่ง นกบางชนิดจะสอนลูกบินด้วยการเอาเหยื่อมาล่อให้ลูกนกกระโดดออกมาจากโพรง เพื่อเป็นการฝึกให้ลูกของมันแข็งแรงและเพิ่มทักษะการกระโดดและบินไปในตัว และพวกมันก็จะจำเสียงคู่ของมันได้เป็นอย่างดี ตัวผู้และตัวเมียผลัดกันหาอาหารและกกไข่ บางทีถ้าคู่ของมันตายไปอีกตัวหนึ่งที่เหลือและลูก ๆ ของมันก็ต้องตายตามไปด้วยเพราะไม่มีใครหาอาหารมาให้ระหว่างที่กกไข่และเฝ้ารัง
อย่างพวกนกเงือกเราก็สามารถประมาณอายุของมันได้จากรอยขีดที่ปาก และมันก็จะทำโพรงสร้างเป็นรังบนต้นไม้สูงใหญ่เท่านั้น ถ้าต้นไม้ใหญ่เหลือน้อยลงพวกมันก็ไม่มีที่ให้สร้างรังจึงส่งผลให้จำนวนของพวกมันลดน้อยลงไป นกเงือกเลยเป็นอีกดัชนีที่สามารถใช้ชี้วัดความอุดมสมบูรณ์ของป่าได้เป็นอย่างดี ในปัจจุบันบางพื้นที่ได้มีการสร้างรังเทียมเพื่อให้นกเงือกได้มาอาศัย แต่ก็ไม่ใช้ทุกรังที่สร้างขึ้นจะถูกนกเงือกเลือกมาอยู่ “ทางที่ดีที่สุดคือหยุดทำลายป่า” นี่เป็นเรื่องราวที่น่าสนใจเพียงแค่ส่วนหนึ่งเท่านั้น มันยังมีอะไรอีกเยอะมากที่เราอยากรู้เกี่ยวกับพวกมัน จนพวกเราคิดว่าต้องค้างที่บ้านคุณแวนสักสัปดาห์ท่าจะดี
ถ่ายนกแล้วได้อะไร
นอกเหนือจากความสุขของตัวเองที่ได้รับจากการถ่ายภาพนกแล้ว อีกสิ่งหนึ่งที่คุณแวนมักจะทำอยู่เป็นประจำนั่นก็คือ การส่งต่อความรู้ให้กับคนที่สนใจ โดยเฉพาะเด็ก ๆ คุณแวนจะยินดีมาก เขาบอกว่ามันเหมือนเป็นการปลูกฝังให้พวกเขามีความรักธรรมชาติไปด้วย ถ้าคุณเคยติดตามเนื้อหาในเพจของพวกเรา คุณอาจจะต้องรู้จัก น้องวสุ เด็กชายวัยประถมที่รักในการถ่ายภาพนกจนได้รางวัลจากต่างประเทศมาแล้ว เด็กน้อยคนนี้ก็เป็นหนึ่งในลูกศิษย์ของคุณแวน และถึงจะเป็นผู้ใหญ่แต่มีใจรักการถ่ายภาพคุณแวนก็ยินดีสอนให้แบบไม่มีกั๊กเช่นกัน
คุณแวนได้บอกต่อว่า “การถ่ายภาพนกก็เหมือนเป็นการส่งเสริมเรื่องของการอนุรักษ์ไปด้วยในตัว” เพราะตลอดระยะเวลาที่ถ่ายภาพนกมา เขาก็ได้ส่งมอบภาพถ่ายนกพื้นถิ่น รวมถึงนกหายากให้กับหน่วยงาน หรือพื้นที่อนุรักษ์ต่าง ๆ ไว้เพื่อเป็นการศึกษา และนำไปต่อยอดสู่การสร้างประโยชน์อื่น ๆ แบบไม่มีค่าตอบแทนอะไรมาโดยตลอด
มาถึงตรงนี้เราลองกลับมานั่งทบทวนกันว่า เรามีความชอบอะไรที่เราชอบแบบจริงจังกันบ้างรึเปล่า คุณอาจจะเป็นคนชอบเต้น ดูหนัง ฟังเพลง ท่องเที่ยว ต่อโมเดล ร้องเพลง ถ่ายภาพ หรืองานอดิเรกอะไรก็ตาม แต่ถ้าคุณชอบมันแบบจริงจังแล้วบางทีมันอาจจะผลักดันคุณไปในจุดที่บางทีคุณเองนึกไม่ถึงเลยก็เป็นไปได้ หรือมันอาจจะเป็นเพียงงานอดิเรกเรียบง่ายแสนธรรมดา แต่อย่างน้อยที่สุดสิ่งที่คุณจะได้รับจากมันก็คือมันอาจจะเป็นสถานที่ที่ให้หัวใจคุณหลบพักจากเรื่องน่าเบื่อจำเจ และเติมเต็มให้คุณมีชีวิตชีวาขึ้นมาก็ได้…
และในโอกาสหน้าเราจะนำภาพนกสวย ๆ และหายาก พร้อมกับข้อมูลที่น่าสนใจเกี่ยวกับนกจากคุณแวนมาให้ชมกันแบบจุใจกันอีกครั้งรับรองว่าต้องถูกอกถูกใจกันแน่นอน : )
EXPLORER & : แวนชัย ประมาณ
AUTHOR : บดินทร์ บำบัดนรภัย
PHOTOGRAPHER : อนุพงษ์ ฉายสุขเกษม (ภาพถ่ายสัมภาษณ์)
ขอบคุณภาพประกอบเนื้อหาจาก คุณแวนชัย และเพื่อน
ชมชุดภาพถ่าย ‘นก’ หลากชนิดในมุมมอง แวนชัย ประมาณ ดูมีชีวิตชีวาน่าพิลึก ได้ที่ https://explorersclub.baanlaesuan.com/solo-exhibition/vanchai-solo-exhibition
ติดตามภาพนกสวย ๆ จากคุณแวนชัยเพิ่มเติมได้ที่ https://www.facebook.com/MrVanThailand
